علی زمانیان
آن چه روشنفکر را از کسانی هم چون دانشمند متخصص و یا حتی یک متفکر محض متمایز می کند چیست؟ چه مرزی میان این گروه می توان کشید تا از یکدیگر متمایز شوند؟
روشنفکران دو کار می کنند:
اولا تجربه های زیسته در زندگی روزمره را تفسیر می کنند و به دیگران کمک می کنند که آن چه را از سر می گذرانند فهم نمایند.
ثانیا با فهم و ادراک تجربه ها آن ها را به چیزی به نام تجربه ی موثر و مفید تبدیل می کنند. تجربه های تفسیر نشده مواد خامی است که از آدمی در سنوات آتی یاری نخواهند کرد. از این رو روشنفکران کمک می کنند تا رنج ها و دردهای عمومی به آگاهی تبدیل شوند.
برای تبدیل شدن مواجهه ی صرف به آگاهی روشنفکر تلاش می کند با مفهوم سازی و صورت بندی منطقی تجربه های پراکنده را ذیل مجموعه ی منظم و قابل فهم در آورد و عناصر و روابط آن را کشف نماید. روشنفکران با مفهوم سازی و تفسیر رویدادها ذیل سیستم نظری معقول و منسجم آن رویدادهای از سرگذرانده ی آدمیان را تفسیر می کنند تا به تور ادراک شان بیفتد و در نهایت به آگاهی موثر تبدیل شود. به عنوان مثال همه ی آنان که در نظام استبدادی زندگی کرده اند لزوما نشانه ها و کارکردهای استبداد را فهم نمی کنند. روزگار زیسته در موقعیت استبداد آن هنگام به تجربه و آگاهی ساکنان رسوخ می کند که آن را عمیقا بشناسند عناصر و نشانه هایش را دریابند. به همین دلیل به روشنفکرانی محتاجند تا این موقعیت و آن چه را از سرگذرانده اند برای شان تفسیر و بدین گونه معنادار نمایند.
یکی از تجربه ها ی انسانی تجربه ی درد و رنج است. درد و رنج های فردی و اجتماعی مستمری که در عمیق ترین لایه های زندگی جریان دارد. جامعه رنج می برد و نمی داند چه درد و رنجی را بر دوش دارد چرا و چگونه رنج می کشد علت چیست و در نهایت راه برون رفت از آن کدام است. این ها را نمی داند زیرا درد و رنج هایش را فهم نمی کند. فقط آن را بر دوش می کشد اما بدان آگاهی ندارد.
روشنفکر مفسر رنج است. کارش معنادار کردن درد های اجتماعی و رنج های اگزیستانسیال است. رسالتش تبدیل مواجهه ی صرف به آگاهی پیش برنده است. از این رو جامعه همواره به چنین تفسیرگرانی محتاج است. جامعه ای که خود را مستغنی از تفسیر رنج هایش بداند همواره در رنج هایش درجا خواهد زد. درد دارد و نمی داند چرا و نمی داند راه برون رفت از آن کدام است. وقتی درد به آگاهی تبدیل نشده باشد و سرمنشا و کیفیت و سبب درد را تشخیص ندهد رنج هایش را تکرار می کند. خودش خودش را رنج می دهد. خود تخریب گر می شود. ویران می شود اما ویران شدنش نتیجه ی درد ورنج هایش نیست ثمره ی تکرار و تکرار رنج هایی است که اگر با آگاهی عجیین می شد چرخه ی تولیدش را متوقف می کرد.
تاریخ برای کسانی تکرار می شود که نمی توانند از آن چه با آن مواجه می شوند دریافتی معرفتی و تجربه زا داشته باشند. با آن چه روبرو می شوند آگاهی تفسیر شده ندارند. کاشانه ی تجربه شان در سیلاب تند زمان ویران می شود زیرا خانه بر زمینی محکم بنا نکرده اند. زیرا نتوانسته اند مواجهات شان را با جهان به تجربه تبدیل کنند. اینان خالی از تجربه اند حتی اگر هزاران بار با یک رویداد روبرو شده باشند و رنج یک موقعیت را بر دوش کشیده باشند.
به نظر می رسد این جمله از نیچه که : آن چه مرا نکشد قوی ترم می کند حلقه ی مفقوده ای دارد. شاید بهتر است بگوییم آن چه مرا نکشد به شرط آن که به آگاهی تبدیل شود آن آگاهی مرا قوی تر می کند.
علی زمانیان
حسین فعال پنجشنبه ۲۳ آبان ۱۳۹۸ - ۰۳:۳۰